मराठी वर्णमाला | Marathi Varnmala | Alphabets in Marathi

मराठी वर्णमाला

Marathi Varnmala | Alphabet in Marathi

वर्णमाला म्हणजे काय ?

            आपण जे तोंडा द्वारे मूलध्वनी काढतो त्यांना वर्ण म्हणतात व अशाच वर्णांचा संच म्हणजे वर्णमाला ( Varnmala ) होय.

वर्ण म्हणजे काय ?

            आपल्या तोंडाद्वारे निघणाऱ्या मूळ ध्वनींना किंवा मूल ध्वनींना वर्ण (Varn) असे म्हणतात.

अक्षरे म्हणजे काय ?

            ध्वनीच्या किंवा आवाजाच्या खूणांना अक्षरे ( Akshare / Letters )  असे म्हणतात.

            पूर्ण उच्चाराने उच्चार जाणारे वर्ण म्हणजे अक्षरे ( Akshare / Letters ) होय

            सर्व स्वर व स्वर्ण युक्त व्यंजने यांना अक्षरे ( Akshare / Letters ) म्हणतात

हे पण पहा :- शब्दांच्या जाती

शब्द म्हणजे काय ?

            ठराविक क्रमाने आलेल्या अक्षराच्या समूहाला काही अर्थ प्राप्त झाला तरच त्यास शब्द ( Shabd / Words )  असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ : -

खेळणे, आवड, सवय, वाचन, बोलणे, कप, कमळ, हत्ती, खबरदारी, खळखळाट इ.

वाक्य म्हणजे काय ?

            ठराविक क्रमाने आलेल्या शब्दांच्या समूहाला काही अर्थ प्राप्त झाला तरच त्यास वाक्य ( Vaky / Sentence ) असे म्हणतात.

            पूर्ण अर्थाचे बोलणे म्हणजेच वाक्य ( Vaky / Sentence ) होय.

उदाहरणार्थ :-

• मी शाळेत जातो.
• मी जेवण करतो.
• मला फिरायला आवडते.
• सुयश उत्तम नृत्य करतो.

हे पण पहा :- वचन व त्याचे प्रकार

भाषा म्हणजे काय ?

            भाषा ( Bhasha / language ) म्हणजे विचार व्यक्त करण्याचे साधन किंवा माध्यम होय.

लिपी म्हणजे काय ?

            आवाजाच्या किंवा ध्वनीच्या सांकेतिक खुणांनी आपण जे लेखन करतो त्याला लिपी ( Lipi / Script ) असे म्हणतात.

देवनागरी म्हणजे काय ?

            मराठी भाषेचे लेखन मराठी बालबोध / बाळबोध लिपी म्हणजे देवनागरी लिपी मध्ये करतात.

व्याकरण म्हणजे काय ?

            भाषेचे स्पष्टीकरण करणारे शास्त्र म्हणजे व्याकरण ( Vyakaran / Grammar ) होय.

मराठी स्वर व त्यांचे प्रकार

Vowels and their types in Marathi

Swar V Tyanche Prakar

Swaranche Prakar

स्वर म्हणजे काय ? [ Swar / Vowels ]

Vowels meaning in Marathi

            ओठांचा एकमेकांशी किंवा जिभेच्या कोणत्याही भागाचा मुखातील कोणत्याही अवयवाशी स्पर्श न होता मुखावाटे जे ध्वनी बाहेर पडतात त्यांना स्वर (Vowels / Swar ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ :- अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ए, ऐ, ऋ, लु, ओ, औ, अँ, ऑ

• स्वर पूर्ण उच्चाराचे असतात.
• मराठी भाषेत एकूण १४ स्वर आहेत.
• मराठी भाषेत अँ व ऑ हे दोन स्वर स्वर इंग्रजी भाषेतून आलेले आहेत.

मराठी भाषेत स्वरांचे मुख्य तीन प्रकार आहेत. 

[ Swar V Tyanche Prakar / Swaranche Prakar ]

क्र	स्वरांचे प्रकार
१	र्‍हस्व स्वर ( R‍hasva svara )
२	दीर्घ स्वर ( Dirgha svara )
३	संयुक्त स्वर ( Sanyukta svara )

१] र्‍हस्व स्वर म्हणजे काय ? [ R‍hasva svara ]

            ज्या स्वरांचा उच्चार आखूड होतो, म्हणजे ज्यांचा उच्चार करायला थोडाच वेळ लागतो त्यांना र्‍हस्व स्वर ( R‍hasva svara ) असे म्हणतात.

उदाहरण : - अ, इ, उ, ऋ, लू

२] दीर्घ स्वर म्हणजे काय ? [ Dirgha svara ]

            ज्या स्वरांचा उच्चार करायला अधिक वेळ लागतो म्हणजेच त्यांचा उच्चार लांबट होतो त्यांना दीर्घ स्वर ( Dirgha svara ) असे म्हणतात.

उदाहरण : - आ, ई, ऊ

३] संयुक्त स्वर म्हणजे काय ? [ Sanyukta svara ]

            दोन स्वर एकत्र येऊन जे स्वर तयार होतात त्यांना संयुक्त स्वर ( Sanyukta svara ) असे म्हणतात.

उदाहरण : -

ए = अ + इ/ई

ऐ = आ+इ/ई

ओ = अ+उ/ऊ

औ = आ+उ/ऊ

हे पण पहा :- विराम चिन्हे

मराठी भाषेत वरील स्वरांच्या मुख्य तीन प्रकारा व्यतिरिक्त अजून दोन प्रकार आहेत.

क्र	स्वरांचे प्रकार
१	सजातीय स्वर ( Sajatiy Swar )
२	विजातीय स्वर ( Vijatiy Swar )

१] सजातीय स्वर म्हणजे काय ? [ Sajatiy Swar ]

            एकाच उच्चारस्थानातून निघणाऱ्या स्वरांना सजातीय स्वर ( Sajatiy Swar ) असे म्हणतात.
उदाहरण :- अ-आ, उ-ऊ, ओ-औ, इ-ई, ए-ऐ इत्यादी

२] विजातीय स्वर म्हणजे काय ? [ Vijatiy Swar ]

            भिन्न उच्चारस्थानांतून निघणाऱ्या स्वरांना विजातीय स्वर ( Vijatiy Swar ) असे म्हणतात.
उदाहरण :- अ-ई, उ-ए, ओ-ऋ इत्यादी

मराठी स्वरादी

Marathi Swaradi

स्वरादी म्हणजे काय ?

            अनुस्वार व विसर्ग करणाऱ्या पूर्वी एखाद्या स्वराचा कारावास म्हणून ज्याच्या आधी स्वर आहे त्याला स्वरादी / परसवर्ण ( Swaradi / Parasvarna ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ :- अं, अ:

• मराठी भाषेत एकूण २ स्वरादी / परसवर्ण आहेत.

मराठी व्यंजन व त्यांचे प्रकार

Consonants and their types in Marathi

Vyanjan v Tyanche Prakar

Vyanjananche Prakar

व्यंजने म्हणजे काय ?

Consonants meaning in Marathi

            ज्या वर्णाचा उच्चार पूर्ण करण्यासाठी शेवटी अ या स्वराचे सहाय्य घ्यावे लागते अशा वर्णांना व्यंजने / स्वरांत / परवर्ण ( Vyanjan / Swarant / Parvarn / Consonants ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ :- 

क	ख	ग	घ	ङ
च	छ	ज	झ	ञ
ट	ठ	ड	ढ	ण
त	थ	द	ध	न
प	फ	ब	भ	म
य	र	ल	व
श	ष	स
ह	ळ

            व्यंजने अपूर्ण उच्चाराचे किंवा त्यांचा उच्चार करण्यासाठी स्वराची मदत घ्यावी लागते.

            मराठी भाषेत एकूण ३४ व्यंजने आहेत.

व्यंजनाचे (Vyanjananche Prakar) काही प्रकार आहेत ते पुढील प्रमाणे

कठोर व्यंजन म्हणजे काय ? [ Kathor Vyanjan ]

            ज्या व्यंजनाचा उच्चार करण्यास कठीण असतो त्या व्यंजनांना कठोर व्यंजने ( Kathor Vyanjan ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ - क, ख, च, छ, त, थ, प, फ, ट, ठ

हे पण पहा :- वाक्यप्रचार व त्यांचे अर्थ

मृदू व्यंजन म्हणजे काय ? [ Mrudu Vyanjan ]

            ज्या व्यंजनाचा उच्चार करण्यास सोपा असतो त्या व्यंजनांना मृदू व्यंजन ( Mrudu Vyanjan ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ - ग, घ, ज, झ, ड, ढ, द, ध, ब, भ

 

अनुनासिके म्हणजे काय ? [ Anunasike ]

            ज्या वर्णाचा उच्चार होताना त्या वर्णाच्या उच्चार स्थाना बरोबरच नासिक ( नाक ) येथून होतो म्हणून त्यांना अनुनासिके ( Anunasike ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ - ङ, ञ, ण, न, म

• अनुनासिकाला परसवर्ण असेही म्हणतात.

स्पष्टोचारीत अनुनासिके म्हणजे काय ? [ Spashtocharit Anunasike ]

            ज्या अनुस्वरांबद्दल अनुनासिके वापरता येते त्याला स्पष्टोचारीत अनुनासिके ( Spashtocharit Anunasike ) असे म्हणतात.

• अनुस्वराबद्दल अनुनासिक वापरता येते.

अर्धस्वर म्हणजे काय ? [ Ardh Swar ]

            य, र, ल, व या वर्णांची उच्चार स्थाने अनुक्रमे इ, ऋ, लु आणि उ या स्वरांच्या उच्चार स्थानासाठी होतो असल्याने या व्यंजनाचा दिलेल्या स्वराशी निकटचा संबंध आहे, म्हणून त्यांना अर्धस्वर ( Ardh Swar ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ - य-इ, र-ऋ, ल-लु, व-उ

उष्मे ( घर्षक )  म्हणजे काय ? [ Ushme / Gharshak ]

            श, ष, स या वर्णांचा उच्चार करतांना घर्षणामुळे उष्णता तयार होते म्हणून त्यांना उष्मे किंवा घर्षक ( Ushme / Gharshak ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ- श, ष, स

हे पण पहा :- समूह दर्शक शब्द

महाप्राण म्हणजे काय ? [ Mahapran Varn ]

            ह वर्णाचा उच्चार करतांना फुफुसातील हवा तोंडातून जोरात बाहेर फेकली जाते म्हणून या वर्णाला महाप्राण ( Mahapran Varn ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ - ह

महाप्राण वर्ण म्हणजे काय ? [ Mahapran Varn ]

            ज्या वर्णांमध्ये ह या वर्णाची छटा असते त्यांना महाप्राण वर्ण असे म्हणतात. तसेच मराठीतील जो वर्ण इंग्रजीत लिहिताना 'H' वापरावे लागते, त्या सर्व वर्णांना महाप्राण म्हणतात असे एकूण १४ महाप्राण वर्ण ( Mahapran Varn ) आहेत.

उदाहरणार्थ - ख, घ, छ, झ, ठ, ढ, थ, ध, फ, भ, श, ष, स, ह

अल्पप्राण वर्ण म्हणजे काय ? [ Alppran Varn ]

            ज्या वर्णांमध्ये ह या वर्णाची छटा नसते त्यांना अल्पप्राण वर्ण (Alppran Varn ) असे म्हणतात. असे एकूण २० अल्पप्राण वर्ण आहेत.

उदाहरणार्थ - क, ग, ङ, च, ज, ञ, ट, ड, ण, त, द, न, प, ब, म, य, र, ल, व, ळ

स्वतंत्र वर्ण म्हणजे काय ? [ Swatantr Varn  ]

            ळ हा मराठी भाषेतील स्वतंत्र वर्ण ( Swatantr Varn ) आहे.

कंपित वर्ण म्हणजे काय ? [ Kampit Varn ]

            र या वर्णाला कंपित वर्ण ( Kampit Varn ) असे म्हणतात

 

महत्वाचे

• संयुक्त स्वर = स्वर + स्वर
• संयुक्त व्यंजन = व्यंजन + व्यंजन
• अक्षर = व्यंजन + स्वर
• द्वित = व्यंजन + तेच व्यंजन
• जोडाक्षर = व्यंजन + व्यंजन + स्वर

हे पण पहा :- समानार्थी शब्द

संयुक्त व्यंजने म्हणजे काय ?

            दोन व्यंजने मिळून तयार झालेले दोन सयुक्त व्यंजन ( Sayukt Vyanjan ) मराठी भाषेत आहेत. तसे पाहता त्यांचा बाराखडी  व मराठी वर्णमालेत त्यांचा समावेश करण्यात येत नाही.

उदाहरणार्थ :-

क्ष = क + ष

ज्ञ = द + न + य

          तुम्हाला मराठी वर्णमाला | Marathi Varnmala | Alphabets in Marathi | Varnvichar ही माहिती नक्कीच आवडली असेल तर मग आपल्या प्रियजनाना शेअर करा.