विसर्ग संधी | Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi

Visarg Sandhi Marathi

विसर्ग संधी

Visarg Sandhi in Marathi

Marathi Visarg Sandhi

विसर्ग संधी |  Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi )  :- 

            विसर्ग संधी ( Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi ) यावर स्पर्धा परीक्षेत अनेक वेळा प्रश्न विचारण्यात आलेले आहेत. विशेषतः ५ वी व ८ वी स्कॉलरशिप परीक्षा, नवोदय परीक्षा, TET Exam, CTET Exam व इतरही अश्या अनेक परीक्षेमध्ये या स्वरूपाचे प्रश्न विचारले जातात आपल्याला मराठी विसर्ग संधी (  Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi ) माहित नसल्याने आपले हातातील गुण यामुळे आपल्या मिळत नाहीत म्हणून खासकरून स्पर्धा परीक्षेचा अभ्यास करणाऱ्या विद्यार्थ्यांनसाठी विसर्ग संधी |  Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi ) ही माहिती येथे देण्यात येत आहे.

            चला तर मग आपण बघूया विसर्ग संधी |  Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi ).

        विसर्ग संधी ( Visarg Sandhi ) बघण्यागोदर आपल्याला संधी म्हणजे काय ते माहित असणे गरजेचे आहे. आपण बोलत असताना आपल्याला नवनवीन शब्दांची ओळख होत असते. बऱ्याच वेळी काही शब्द असतात जे दोन वेगवेगळ्या शब्दांपासून बनलेले असतात परंतु आपण त्यांचा उच्चार एकत्र करत असतो.

उदाहरणार्थ :-

'गुरूपदेश' हा शब्द गुरू + उपदेश या दोन शब्दांपासून तयार झालेला आहे. तसेच

विग्रह	वर्णसंधी	संधी
ज्ञान + ईश्वर	अ + ई = ए	ज्ञानेश्वर
अरूण + उदय	अ + उ = ओ	अरूणोदय
राजा + औदार्य	आ + औ = औ	राजौदार्य
यश: + धन	-	यशोधन
सम् + आचार	म् + आ	समाचार
सत् + जन	त् + ज् = ज्	सज्जन

            वरील प्रमाणे जे जोडशब्द तयार होतात त्यांनाच संधी असे म्हणतात.

हे पण पहा :- मराठी शब्दांच्या जाती

संधी म्हणजे काय ?

➤ पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुस-या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळून त्या दोहोंबद्दल एकच वर्ण तयार होतो. वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास 'संधी' ( Sandhi ) असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	वर्णसंधी	संधी
ज्ञान + ईश्वर	अ + ई = ए	ज्ञानेश्वर
अरूण + उदय	अ + उ = ओ	अरूणोदय
राजा + औदार्य	आ + औ = औ	राजौदार्य
यश: + धन	-	यशोधन
सम् + आचार	म् + आ	समाचार
सत् + जन	त् + ज् = ज्	सज्जन

        तसेच जेव्हा जोडशब्दांना आपण वेगळे करत असतो त्याला आपण त्या जोडशब्दाचा विग्रह म्हणजेच संधीचा विग्रह करणे असे म्हणतो.

संधीचे प्रकार पुढील प्रमाणे आहेत.

    ➤ स्वरसंधी [ Swar Sandhi ]

    ➤ व्यंजनसंधी [ Vyanjan Sandhi ]

    ➤ विसर्गसंधी [ Visarg Sandhi ]

            चला तर मग आता पाहूया 'विसर्ग संधी ' ( Visarg Sandhi ) म्हणजे काय ?

हे पण पहा :- आलंकारिक शब्द

विसर्ग संधी म्हणजे काय ?

➤ जेव्हा दोन शब्द एकत्र येताना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण विसर्ग असून दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हा स्वर किंवा व्यंजन असतो तेव्हा त्या संधीला ‘विसर्ग संधी’ ( Visarg Sandhi ) असे म्हणतात.

[ विसर्ग संधी = विसर्ग + स्वर / व्यंजन ]

विसर्ग संधीचे नियम

नियम १] विसर्गाच्या मागे ‘अ’ व पुढे मृदू वर्ण असल्यास विसर्गाचा ‘उ’ होतो व तो मागील ‘अ’ मध्ये मिसळून त्याचा ‘ओ’ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
यश: + धन	यशोधन
मन: + रथ	मनोरथ
तप: + वन	तपोवन
तेज: + निधी	तेजोनिधी
मन: + राज्य	मनोराज्य
अध: + मुख	अधोमुख
अध: + वदन	अधोवदन
यश: + गिरी	याशोगिरी

हे पण पहा :- समास व त्यांचे प्रकार

नियम २] विसर्गाच्या मागे ‘अ’ किंवा ‘आ’ सोडून कोणताही स्वर असून पुढे मृदू वर्ण आल्यास विसर्गाचा ‘र्’ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
नि: + अंतर	निरंतर
नि: + विकार	निर्विकार
नि: + लोभ	निर्लोभ
दु: + जन	दुर्जन
दु: + आत्मा	दुरात्मा
दु: + वासन	दुर्वासन
धनु: + विद्या	धनुर्विद्या
आशी: + वचन	आशीर्वचन

नियम ३] पहिल्या शब्दाच्या शेवटी ‘स्’ येऊन दुसऱ्या शब्दाच्या सुरवातीला कोणतेही व्यंजन आल्यास ‘स्’ चा विसर्ग होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
तेजस् + कण	तेज:कण
मनस् + पटल	मन:पटल

नियम ४] विसर्गाच्या मागे ‘अ’ किंवा ‘आ’ सोडून कोणताही स्वर असून पुढे ‘र्’ आल्यास विसर्गाचा ‘र्’ होऊन त्याचा लोप होतो व मागचा ऱ्हस्व स्वर दीर्घ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
नि: + रस	नीरस
नि: + रव	नीरव

हे पण पहा :- काळ व त्याचे प्रकार

नियम ५] पहिल्या शब्दाच्या शेवटी ‘र्’ येऊन दुसऱ्या शब्दाच्या सुरवातीला कठोर व्यंजन आल्यास ‘र्’ चा विसर्ग होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
अंतर + करण	अंत:करण
चतुर + शृंगी	चतु:शृंगी

नियम ६] पहिल्या शब्दाच्या शेवटी ‘र्’ व त्याच्या मागे ‘अ’ असून दुसऱ्या शब्दाच्या सुरवातीला मृदू व्यंजन आल्यास तो ‘र्’ तसाच राहून संधी होते.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
पुनर् + जन्म	पुर्नजन्म
अंतर् + आत्मा	अंतरात्मा
नि: + लोभ	निर्लोभ

अपवाद :-  अंतरस्थ = अंतर् + स्थ

नियम ७] विसर्गाच्या मागे ‘अ’ हा स्वर असून पुढे क्, ख्, प्, फ् यांपैकी एखादे व्यंजन आल्यास विसर्ग कायम राहतो मात्र पुढे व्यंजना ऐवजी स्वर आल्यास विसर्गाचा लोप होतो.

उदाहरणार्थ :- 

विसर्गा पुढे व्यंजना आल्यास विसर्गाचा कायम राहतो.

विग्रह	संधी
प्रात: + काल	प्रात:काल
अध: + पतन	अध:पतन
रज: + कण	रज:कण
अंत: + पटल	अंत:पटल
तेज: + पुंज	तेज:पुंज

विसर्गा पुढे स्वर आल्यास विसर्गाचा लोप होतो.

विग्रह	संधी
अत: + एव	अतएव
इत: + उत्तर	इतउत्तर

हे पण पहा :- विभक्ती व त्यांचे प्रकार

नियम ८] विसर्गाच्या मागे ‘इ’ किंवा ‘उ’ असून पुढे क्, ख्, प्, फ् यांपैकी एखादे व्यंजन आल्यास विसर्गाचा ‘ष’ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
नि: + कारण	निष्कारण
बहि: + कार	बहिष्कार
चतु: + कोष	चतुष्कोप
दु: + काळ	दुष्काळ
नि: + कपट	निष्कपट
नि: + फळ	निष्फळ
नि: + पाप	निष्पाप
बहि: + कृत	बहिष्कृत
दु: + परिणाम	दुष्परिणाम
नि: + काम	निष्काम

नियम ९] विसर्गाच्या पुढे ‘कृ’ या धातूचे कोणतेही रूप (कर/कार) असल्यास विसर्गाचा ‘स्’ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
पूर: + कार	पुरस्कार
पुर: + कर्ता	पुरस्कर्ता
पुर: + कार	पुरस्कार
भा: + कर	भास्कर
तिर: + कार	तिरस्कार
नम: + कार	नमस्कार

 नियम १०] विसर्गाच्या पुढे ‘च्’ किंवा ‘छ्’ आल्यास विसर्गाचा ‘श्’ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
नि: + चल	निश्चल
नि: + चय	निश्चय
दु: + चिन्ह	दुश्चिन्ह
मन: + चक्षु	मनश्चक्षु

हे पण पहा :- म्हणी व त्याचे अर्थ

नियम ११] विसर्गाच्या पुढे ‘त्’ किंवा ‘थ्’ आल्यास विसर्गाचा ‘स्’ होतो.

उदाहरणार्थ :-

विग्रह	संधी
नि: + तेज	निस्तेज
मनः + ताप	मनस्ताप
अध: + तल	अधस्तल

          तुम्हाला विसर्ग संधी |  Visarg Sandhi in Marathi | Visarg Sandhi Marathi | Marathi Visarg Sandhi ही माहिती आवडली असेल तर शेअर करा.